Aflevering 6 - Antibiotica (met Manu Bilsen)

Veel coassistenten vragen zich af hoe ze ooit overzicht krijgen over de verschillende soorten antibiotica en hun werking.  In deze aflevering bespreken we de meest voorkomende bacteriële verwekkers, de basis van microbiële diagnostiek en natuurlijk de meest voorgeschreven antibiotica en hun werking. Na het luisteren zal je ongetwijfeld niet alles hebben onthouden, maar het belangrijkste is dat je een goede basis hebt om zelf mee in de kliniek aan de slag te gaan. En dat is hoe je het uiteindelijk echt leert!

Shownotes
Onderverdeling bacteriën
- Gramkleuring: grampositief (blauw-paars) en gramnegatief (rood)
- Vorm: kokken (rondjes) en staven (staafvormig)

Grampositieve kokken
Stafylokokken (trosjes) en Streptokokken (ketens)
* Staphylococcus aureus: huidinfecties, wondinfecties, sepsis
* Coagulase-Negatieve Stafylokokken (CNS): contaminatie, vreemd materiaal
* Streptococcus pneumoniae (pneumokok); pneumonie, meningitis
* Streptococcus pyogenes (groep A streptokok): huidinfecties, keelontsteking
Gramnegatieve kokken:
* Neisseria gonorrhoeae (gonokok)
* Neisseria meningitidis (meningokok)
Grampositieve staven
* Clostridium difficile (diarree na antibiotica)
Gramnegatieve staven
* E. coli; Proteus (vaker bij nierstenen); Klebsiella --> urinewegen en galwegen
* Salmonella (enteritis en buiktyfus)

Uitzonderingen
- Spirocheten (te klein, spiraalvormig): Lyme, Lues (syphilis), Leptospirose
- Intracellulair: Chlamydia, Coxiella, Mycoplasma, Legionella (luchtweginfecties), Mycobacteriën (zuurvaste staven, geen gramkleuring) 

Diagnostiek
Kweek is de belangrijkste diagnostiek; uitkomst eerst een verwekker, later de gevoeligheid
PCR en antigeentest alternatieven gericht op specifieke verwekker
Empirische behandeling: vooraf starten op basis van meest waarschijnlijke verwekker

Groep 1: Antibiotica die werkzaam zijn tegen de celwand:
β-lactam-antibiotica:
- Penicilline: werkzaam tegen Streptokokken (smalspectrum).
- Amoxicilline: iets breder spectrum, ook tegen Enterokokken, enkele gramnegatieve staven. 
- Flucloxacilline: behandeling S. aureus, ook voor streptokokken.
- Cefalosporinen: breed spectrum antibiotica, met name 2e en 3e generatie. 
* cefuroxim (2e generatie, grampositief/gramnegatief spectrum)
* ceftriaxon (3e generatie, uitgebreider gramnegatief spectrum)
* ceftazidim (3e generatief, ook pseudomonas)
- Meropenem: zeer breed spectrum, reserveantibioticum

Geen β-lactam:
- Vancomycine: resistente grampositieven zoals MRSA, CNS en Enterokokken

Groep 2: Antibiotica die werkzaam zijn tegen bacteriële eiwitsynthese:
- Doxycycline: 2e keus bij luchtweginfecties, intracellulaire bacteriën.
- Clindamycine: anaerobe en grampositieve infecties, dentale infecties, huidinfecties.
- Macroliden: azitromycine en claritromycine, voor grampositieve kokken bij huid- of luchtweginfecties, Chlamydia, bacteriële gastroenteritis.
- Aminoglycosiden (tobramycine, gentamicine): bij ernstige gramnegatieve infecties, nefro/ototoxisch, doseren op gewicht.

Groep 3: Antibiotica die bacterieel DNA beschadigen
- Fluorchinolonen: ciprofloxacine (gramnegatief spectrum, voor urineweginfecties), levofloxacine (Legionella).
- Metronidazol: anaerobe (buik)infecties, Clostridium, enkele parasitaire infecties
- Sulfonamiden: co-trimoxazol (trimethoprim + sulfamethoxazol): grampositief + gramnegatief spectrum, urineweginfectie/pneumonie, PJP/toxoplasmose.

Belangrijke associaties:
"-cilline", zijn de penicillines, met name voor gram-positieve bacterieen.
"cef-", zijn de cefalosporines, vrij breed-spectrum antibiotica
"-floxacine", zijn de fluorochinolonen, met name gram-negatieve dekking

Vergeet niet het antibioticumboekje van jouw zie